Salatalık çeşitleri nelerdir?
Salatalığın yaklaşık 90 cinsi ve 750 türü vardır. Milli Eğitim Bakanlığı verilerine göre salatalık çeşitleri hem şekillerine hem de kullanıldıkları bölgeye göre sınıflandırılabilir. Bazı türler turşuluk salatalık olarak adlandırılırken, diğerleri sofralık salatalık olarak sınıflandırılır. Turşuluk olanlar daha küçük boyutlu iken, sofralık olanlar daha büyük boyutludur. Seralarda yetiştirilen yenilebilir çeşitler arasında Bittex, Standex, Orion, Melior, Green Spot, Argus, Nimbus ve Himbus bulunur. Turşuluk çeşitler arasında Argus, Nimbus ve Hoku bulunur. Açık havada yetiştirilen yenilebilir salatalık çeşitleri arasında colorado, cubit, marketer, submarine, stay green, langa, Maltepe, Çengelköy, dere ve Kilis yer almaktadır. Turşuluk olarak açıkta yetiştirilen çeşitler ise Gherkin, Belair, Belmonte, Gherkin ve Rus hıyarı olarak tanımlanmaktadır.
Salatalık nasıl yetiştirilir?
Salatalık, Cucurbitaceae familyasına ait tek yıllık bir bitkidir. Salatalık Hindistan’dan dünyaya yayılmış ve 5.000 yıldan fazladır insanlar tarafından tüketilmektedir. Hindistan’dan Çin’e, Asya’ya, Kuzey Afrika’ya ve Güney Avrupa’ya yayıldığı bilinmektedir ve salatalık günümüzde uygun koşullar altında dünyanın her yerinde yetiştirilmektedir.
Kabakgiller (Cucurbitaceae) familyasından hıyar türleri Türkiye’nin Akdeniz kıyılarında, Ege Denizi’nde, Marmara’da ve ülkenin kuzey-orta kesimlerinde yetiştirilmektedir. Hıyar yetiştiriciliği Türkiye’nin toplam tarımsal üretiminin %5’ini oluşturmaktadır. Salatalık açık alanlarda veya seralarda yetiştirilebilir.
Salatalık yetiştirme koşulları nelerdir?
Açık havada salatalık yetiştiriciliği için sıcak bir iklim uygundur. Salatalıklar yüksek ve düşük sıcaklıklara tolerans göstermezler. Soğuğa karşı da çok hassas olduğu bilinmektedir ve salatalıklar donma sıcaklıklarından çabuk etkilenir. Düşük sıcaklıklarda soğuk zararı, yüksek sıcaklıklarda mikorizal hastalık ve kuraklığa bağlı bodurlaşma meydana gelir. Salatalık yetiştiriciliğinde, iyi bir tohum çimlenmesi için en az 11°C toprak sıcaklığı tavsiye edilir. Çimlenme için ideal aralık 11 ila 18°C arasında ölçülür. Sıcaklık arttıkça çimlenme oranı da artar. Salatalık için ideal iklim koşullarından bahsederken sulama konusuna da parantez açmak gerekir. Sıcak, kurak dönemlerde sulama yapılmazsa gelişme yavaşlar ve meyve acılaşır. Bu nedenle hıyar ekimi ilkbaharda don ihtimali olur olmaz ekilmeli, sıcak ve kurak dönemlerde hıyar ekimi başıboş bırakılmamalıdır. 30°C’nin üzerinde hıyar yetiştiriciliği de solgunluk sorunlarına yol açar.
Yüksek sıcaklıklar hastalığa neden olabilir. Doğrudan güneş ışığı gereksinimi düşük olan kabakgillerde ışığa maruz kalma süresi ve miktarı erkek çiçek oluşumunu artırır. 6000-8000 luc ışık dozları ve 12 saat veya daha uzun ışınlama süreleri dişi çiçek oranını artırır. Dişi çiçekler hıyar yetiştiriciliğinde verime karşılık gelir.
Hıyarın açık alan yetiştiriciliğinde toprak seçimi önemlidir. Hıyarlar ıslak, soğuk, kuru ve killi topraklarda daha az verimlidir. Yüksek su tutma kapasitesine sahip hıyarlar, kireç veya tuzluluk oranı çok yüksek olmayan, besin açısından zengin, iyi drene edilmiş topraklarda en iyi şekilde yetişir. Hafif topraklar çiçeklenmeyi geciktirir ve kök çürümesine yatkındır. Yüksek organik madde içeriğine sahip hafif topraklar salatalık yetiştiriciliği için uygundur. Toprak pH’ının 5,5-5,8 olması yeterli kabul edilir; çiftçiler pH’ın bundan daha düşük olması durumunda magnezyum eksikliği görülebileceği konusunda uyarılır.
Sera yetiştiriciliğinde, sıcaklıklar 35°C’yi aştığında verim ve büyüme azalır. Sera sıcaklıkları 25-28°C’de tutulmalıdır. Meyve tutumu için minimum sıcaklığın 15°C olduğunu unutmayın. Ancak sıcaklığın 12°C’nin altına düşmemesine dikkat edilmelidir. Yetiştiricilik sırasında nem oranı %70-80 olmalıdır, %50’nin altındaki veya %90’ın üzerindeki nem oranı ürüne zarar verecektir.
Salatalık yetiştiriciliğinde ekim ve dikim nasıl yapılmalıdır?
Salatalık yetiştirmeden önce toprak hazırlığına dikkat edilmelidir. Salatalık zayıf köklü bir üründür ve toprak yüzeyine yakındır, bu nedenle hazırlığa özel dikkat gösterilmelidir. Kışın derin işlenmiş toprak, ilkbaharda ekim ve dikimden yaklaşık bir hafta önce 10-15 cm derinliğe kadar yüzeysel olarak işlenmelidir. Hazırlık, tesviye ve hendeklerin kazılmasıyla tamamlanır. Sonbaharda veya ilkbaharda 3-6 t/ha iyi yanmış kompost uygulayın. Bunu ekimden en az birkaç ay önce yapmak önemlidir. Toprak analizine dayalı gübre türüne göre gerekli eksiklikler tamamlandıktan sonra ekim ve dikim başlayabilir.
Hıyar yetiştiriciliği, arazide yeterli sayıda ana ve baba ürün gerektirir. Tohumlar elle veya ekim makinesi ile ocaklara veya sıralara ekilebilir. Ekimden sonra kaymak tabakası oluşmaması için toprağa bir avuç yanmış gübre ilave edilebilir. Toprağı yumuşak tutmak için ekimden 5-6 gün sonra hafifçe sulayın. Salatalık yetiştirilecek alan kuru ise 5-10 cm derinliğinde çukurlar açın; 2-3 tohum nemli toprakta bırakılmalıdır. Çok yağış alan bölgelerde 10-15 cm yüksekliğinde tümsekler halinde ekimi tamamlayın.
Tek sıralı ekim
Rüzgarlı bölgelerde rüzgar yönü nedeniyle bu yöntem tercih edilir. Çimlenmeyi sağlamak için ekimden birkaç gün önce tohumları ıslak bir beze sarın. 2-3 cm derinliğinde bir toprak tabakasına 3-4 tohum ekin, üzerini örtün ve bastırın. Çimlenen bitkiler 2-3 gerçek yaprağa sahip olduklarında seyreltin. Tek sıralı yetiştiricilikte 100 x 50 x 50 cm’lik bir ekim sistemi kullanın.
Çift sıralı yetiştiricilik: Tohum ekerken, sıralar arasında 65-75 cm ve sıraların üzerinde 30-50 cm’lik bir ekim aralığını koruyun. Sıra arası ekim bir ocak veya mibzer ile yapılır; 65-75 cm sıra arası boşluk sulama karığı olarak kullanılır. Sulama karıkları kullanılmazsa sıra arası 130-150 cm’ye kadar uzar. Bu ekim yöntemi rüzgarsız alanlarda tercih edilir.
Fide üretimi (tek veya çift sıralı)
Tek sıralı yetiştiricilik için 50-60 cm genişliğinde, çift sıralı yetiştiricilik için 80-120 cm genişliğinde borular hazırlanır. Fideler 40-50 cm aralıklı sıralara dikilir. Kök bölgesinde toprak dağılmasını önlemek için fideleri dikimden 12 saat önce sulayın. Bu, fidelerin yerleşme oranını artıracaktır. Genellikle sofralık hıyarlar için deserter başına 2000-2500 fide, sirkelik hıyarlar için deserter başına 5000-7000 fide dikimi yeterlidir. Buna ek olarak, heleki beslenebilir ve yetiştirilebilir. Heleki kullanımı sırtlar arasındaki ve üzerindeki mesafeyi azaltır ve dikilen bitki sayısını artırır.
Salatalıkların evde yetiştiriciliği
Ev ekimi genellikle yıl boyunca yapılır. Torbalara tohum ekerken, torbalar önce toprakla doldurulur. Ortasına bir tohum ekilir, 1 cm toprak serilir ve sulanır. Çimlendirme ile seyreltme yapılarak havalandırma yapılır. Toprak analizinden sonra gerekli gübreler uygulanır ve kuzey-güney yönünde ekime başlanır. Çift sıralı ekim için, iki sıra arasındaki aralık 100 cm, sıralar arasında 50 cm, tek ürün için sıraların 50 cm üzerinde ve sonbahar / ilkbahar mevsiminde 45 cm olarak hesaplanmalıdır.
Salatalık yetiştiriciliğinde sulama nasıl yapılmalıdır?
Salatalık yetiştiriciliğinde yeterli sulama önemlidir. Sulama açısından en önemli dönemin meyve verme dönemi olduğu unutulmamalıdır. Dikimden sonra, fideler yerleştikten sonra ve meyve verene kadar günde bir veya iki kez sulanması önerilir. Bu dönemde aşırı sulama yapılmaması tavsiye edilir. Daha sonraki dönemlerde 3-4 günde bir sulama yapılması gerekir.
Salatalık hastalık ve zararlıları ile nasıl mücadele edilir.
Salatalık yetiştiriciliğinde hastalık ve zararlılara karşı dayanıklı çeşitlerin seçimi önemlidir. Hıyar yetiştiriciliğinde genellikle herbisit kullanılmaz. Çapa ile temizlik yapılır. Külleme, mildiyö, yaprak bitleri ve kırmızı örümceğe karşı belirtildiği şekilde ilaçlama yapılmalıdır.
