Mürdümük nasıl yetiştirilir
Mürdümük, 187 türü ve birçok alt türü bulunan Fabaceae familyasına (Fabaceae) ait protein açısından zengin bir baklagil yem bitkisidir. Bu türler çok yıllık ve tek yıllık bitkileri içerir. Kökeni tam olarak bilinmemekle birlikte, Batı Akdeniz kıyılarından Orta Asya’ya kadar uzandığı düşünülmektedir. MÖ 7000 yıllarında Balkanlar’da yetiştirilmişlerdir. Küçük Asya ve Hindistan’da yetiştiriciliği MÖ 4000’lere kadar uzanır. Yerli Mürdümük türleri Anadolu, Akdeniz havzası, Kuzey ve Güney Amerika’da yabani olarak yetişir. Türkiye’de yaklaşık 60 tür yabani olarak yetişmektedir. Çok sayıda tür olmasına rağmen, birkaç tür yem bitkisi olarak yetiştirilir ve tarımsal öneme sahiptir. Bu türlerden Mürdümük, 1,5 milyon hektarlık ekim alanı ile dünyada en yaygın olarak yetiştirilen türdür.
Mürdümüknin botanik özellikleri
Kökler derin ve iyi gelişmiştir. Gövdeler yarı dik veya sürünücü, 20-60 cm uzunluğundadır. Aşırı dallanmış. Yapraklar karşılıklı. Yaprak oluşturan loblar mızrak şeklinde, yaklaşık 10 cm uzunluğunda ve 0,5 cm genişliğinde; çiçekler genellikle tek, yaprak koltuklarından kısa saplı. Taç yaprakları beyaz, mavi, krem ya da mor olabilir.
Diğer baklagiller gibi, meyve bakla şeklindedir, 2-5 cm uzunluğundadır ve bakla içinde 3-7 tohum bulunur. Tohumlar beyaz, sarı ya da kahverengi renklidir ve düz ya da benekli olabilir. 1000 tohumun ağırlığı yetiştirme koşullarına ve çeşide bağlı olarak 70-150 g arasında değişir; bazı çeşitler 400 g’a ulaşabilir.
İklim ve toprak koşulları.
Mürdümük en uyumlu baklagillerden biridir ve son derece fakir topraklarda yetişebilir. Bununla birlikte, organik madde bakımından zengin tınlı ve nötr topraklarda verim daha yüksektir. Asit topraklara karşı çok hassastır. Alçak alanlarda yetiştirilebilir ve çeşidin özelliklerine ve iklim koşullarına bağlı olarak 3000 metre yüksekliğe kadar yetiştirilebilir.
Kuraklığa çok toleranslıdır. Yıllık 250 mm yağış alan zayıf topraklarda bile sulama yapılmadan tohum ve ot üretimi mümkündür. Yüksek taban suyuna ve aşırı yağışa dayanıklıdır. Pirinç yetiştirilen alanlarda ara ürün olarak yetiştirilebilir. Soğuğa karşı hassas değildir.
Mürdümük yetiştiriciliği
Toprak ıslahı ve gübre uygulaması
Mürdümük, büyük tohum boyutu ve yüksek fide gücü nedeniyle çok yoğun toprak hazırlığı gerektirmez. Kış mahsulü olarak yetiştirildiğinde, yaz mahsulü hasat edildikten sonra anız parçalanmalı ve toprak sürülüp ekilmelidir. Yaz ekimi ile ilkbaharda ekim yapılacaksa, ekim hazırlığını tamamlamak için toprak sonbaharda derin sürülmeli ve ilkbaharda hafifçe sürülmelidir. Tarla hafif topraklı ise fazla sürülmeden ekilebilir.
Mürdümük baklagil yem bitkisidir ve azotlu gübreleme gerektirmez. Ekimde dc başına 2-5 kg azot ve 5-10 kg fosfor yeterlidir. Ekim.
Kışı sert geçen bölgelerde ilkbaharda yazlık ekim yapın. Yaz ekimi mümkün olduğunca erken, Şubat’tan Nisan’a kadar yapılmalıdır. Geçiş ve kıyı bölgelerinde kış ekimi de mümkündür. Kışlık ekim için ekim dönemi Ekim-Aralık aylarıdır. Orta Anadolu’da ekim için ekim Ekim ayında tamamlanmalıdır. Kışlık ekimlerde hem ot boyu hem de tohum verimi yazlık ekimlere göre daha yüksektir.
Tohum 5-6 cm derinlikte ve sıra arası 20-40 cm olacak şekilde ekilmelidir. Tohum üretimi için ekim yapılıyorsa, sıra aralığı biraz daha geniş olabilir. Tohumun büyüklüğüne bağlı olarak, dekara 10 – 20 kg ekin. Tohumlar büyüktür ve ekim makinesi ile kolayca ekilebilir.
Dik alışkanlık, refakatçi bitki gerektirmediği anlamına gelir. Ancak tahıllarla karışık ekilebilir. Karışık ekim için dekara 9-10 kg Mürdümük ve 5 kg arpa, yulaf veya buğday tohumu kullanın. Ot üretimi amaçlanıyorsa Mürdümük yerine bezelye veya fiğ kullanılmalıdır.
Mürdümük hasadı
Mera üretimi
Kurutulmuş otlar yüksek besin değerine ve iyi aromaya sahiptir. Protein içeriği %18-22’dir.
İdeal hasat zamanı çiçeklenme ile bakla çıkışı arasındadır. Gecikmiş hasat verimi artırır ancak kaliteyi düşürür. Mürdümük tahıllarla karıştırıldığında, ideal hasat zamanı tahılların süt verme dönemidir.
Kuru ot gibi yüksek verimli bir bitki değildir. Özellikle yazlık ekimlerde ve zayıf koşullarda ot boyu çok düşüktür. Hasadın gecikmesi mera verimini artırır ancak kaliteyi düşürür. Geçiş bölgelerimizde ve İç Anadolu’da kuru mera verimleri dekara 100 ile 350 kg arasında değişmektedir. Ortalama haran verimi 600 kg’a ulaşabilirken, Trakya ve kıyı bölgelerinde yağışa bağlı olarak 900 kg/ha verim mümkündür.
Mürdümük tohumu üretimi.
Tohum hasadı için ideal zaman, tohumların tuttuğu ve bitkilerin sarardığı zamandır. Tohum hasadı ya bir silindir biçerdöverle harmanlanarak ya da küçük alanlarda elle toplanarak ve ardından bitkiler dövülerek yapılır. Bitkiler oldukça dik büyürse, biçerdöverler tarafından da hasat edilebilir ve harmanlanabilir.
Doğru koşullar sağlandığında bitkinin tohum verimi yüksektir. Verim yağışa, dağılıma ve ekim zamanına bağlıdır. Kurak ve yazlık ekim yıllarında tohum verimi önemli ölçüde düşerken, kışlık ekim ve yağışlı yıllarda daha yüksek verim elde edilir. Tohum verimi kıraç Orta Anadolu topraklarında ve geçiş bölgelerinde 100 ila 250 kg/da, Çukurova’da 75 ila 125 kg/da, GAP bölgelerinde 150 ila 200 kg/da, İzmir ve Antalya’da 300 ila 450 kg/da arasında değişmektedir.
Mürdümük tohumlarının ham protein içeriği %20-25’tir. Bu oran birçok baklagil tohumundan daha yüksektir.
Tohum üretimi aynı zamanda saman da üretir. Saman miktarı hektar başına 250-550 kg arasında değişir. Saman, yüksek protein içeriği nedeniyle çiftlik hayvanları için değerli bir besindir.
