Semizotunun ekonomik önemi, anavatanı ve yayılma alanları
Semizotu, Portulacaceae sebze ailesinin bir üyesidir ve tek yıllık bir bitkidir. Yabani bir tür olarak bir katkı bitkisidir ancak insan beslenmesindeki yeri ve önemi son yıllarda daha iyi anlaşılmıştır. Ülkemizde Oba’nın kültür formu ticari olarak büyük şehirlere (Ege, Akdeniz ve Marmara) yakın yerlerde yetiştirilmekte, yabani formu ise daha çok diğer bölgelerde kullanılmaktadır. Ülkemizde toplam 1.750 ton samur balığı üretilmektedir.
Semizotunun Hindistan kökenli olduğu bilinmektedir. Himalayalar, İran, Güney Rusya ve Anadolu da çıkış yeri olarak kabul edilmektedir.
Ülkemizde semizotu, kültür sebzeleri arasında hem ekim alanı hem de üretim açısından çok önemli değildir. Ancak yapısında bol miktarda bulunan oksalik asit yapraklara hafif ekşi bir tat verir ve salataları tatlandırmak için kullanılır. İnsan beslenmesinde önemli bir sebze olduğu bilinmeyen semizotunun 100 gramında %5-8 oranında kuru madde bulunur. Geri kalan %92-95’i sudur. 1-2 protein, %0,2-0,4 yağ ve %1-2 karbonhidrat içerir. Sağlık açısından mide ve bağırsak ağrılarına iyi geldiği bildirilmektedir.
Semizotunun Morfolojik özellikleri
Kökler.
Kiraz kökleri bol, saçaklı ve ot benzeri bir yapıya sahip köklerdir. Toprağın ilk 20-40 cm derinliğinde bulunurlar.
Gövde.
Gövdeler otsu yapıdadır ve toprakla temas ettikleri yerde kökler gelişebilir. Gövdeler toprak üzerinde sürünerek büyür. Gövdeler yapraklarla birlikte tüketilir. Gövde birçok düğüm ve dala sahiptir ve 20-30 cm uzunluğunda olabilir. Gövdeler sarı, açık yeşil, kırmızı-yeşil veya yeşil renkli olabilir. Kültürü yapılan çeşitlerde sarı-yeşil, yabani terlik çiçeğinde ise koyu yeşildir. Saplar 0,2-1 cm çapında; tüketilen saplar ince ve taze olmalıdır. Yapraklar ve koltuk altı tomurcukları gövde düğümlerinden oluşur.
Yapraklar.
Yapraklar gövde düğümlerinden çıkar. Her boğumda 3-5 yaprak bulunur. Yapraklar büyük veya küçük, yuvarlak, açık yeşil, etli ve suludur. Yaprak yüzeyi pürüzsüz, parlak ve hafif çizgilidir. Yaprağın alt tarafı kurşuni ve parlaktır.
Çiçekler.
Çiçekler küçük, sarı renkte ve sürgünlerin ucunda açar. Çiçekler biyolojik olarak biseksüeldir ancak yabancı tozlaşma gösterir. Biseksüel çiçeklerin 2-4 çanak yaprağı, çok sayıda taç yaprağı ve erkek organları vardır. Dişi çiçeklerde 3-5 ovül bulunur. Çiçeklenme, semizotu bitkisi kesilmezse Mayıs’tan Eylül’e kadar ana ve yan sürgünlerin uçlarında başlar.
Ay Takvimine göre semizotu bitkisi tohumları için uygun ekim zamanı, dolunaydan sonra yani ayın 16’sında başlar ve yeniaydan 2-3 önce yani ayın 27’sinde sona erer.
Doğru ekim zamanı için sitemizdeki Ay Takvimi bilgilerinden faydalanabilirsiniz.
Semizotunun Yetiştirme Koşulları
İklim.
Semizotu sıcak iklim sebzesidir. Soğuğa, özellikle de dona karşı hassastır. Kışları ılıman geçen bölgelerde yetiştirilebilir, ancak en iyi erken ilkbaharda büyür. Sıcak ve güneşli yerlerde ya da suyun olmadığı yerlerde çabuk çiçeklenir. Çiçeklenme kaliteyi düşürdüğü için istenmeyen bir durumdur. Nemli ve sıcak bölgelerde yetiştiriciliğe uygundur.
Semizotu İçin Uygun Toprak koşulları.
Bitki topraktan çok bağımsız değildir, ancak kumlu tınlı, tınlı ve tınlı killi topraklarda en iyi performansı gösterir. Organik açıdan zengin topraklar da semizotu için idealdir. Ayrıca bol su tercih eden bir bitkidir.
Semizotu Yetiştirme şekilleri.
Semizotunun Toprak hazırlığı, ekim ve dikim.
Semizotu üretimi yapılan alanlar temel gübreleme, çapalama ve 1.20×3-5 m uzunluğunda taç veya tahtalar hazırlandıktan sonra 15-20 cm derinliğe kadar sürülmelidir. Tohum, bölgeye ve zarar zamanına bağlı olarak farklı zamanlarda ekilir. Erken ilkbahar hasadı isteniyorsa Ege koşullarında Ocak-Şubat aylarında, Aralık-Ocak hasadı isteniyorsa Ağustos-Eylül aylarında 0,2-0,0 ha oranında tohum ekilmelidir. 3 g tohum kullanarak hesaplayın. 1 ila 2 cm derinliğe ekin.
Sıralı ekim yapmak istiyorsanız 20 cm aralıklarla ekim yapabilirsiniz. Doğru ekim için tohumu kum veya kül ile karıştırın. Ekimden sonra, tohumları toprakla hafifçe karıştırın ve ince elenmiş harçtan 0,5-1 cm toz ile bastırın. Ekimden sonra ince delikli bir süzgeçle bolca sulayın. Tohumlar ekimden 15 gün sonra çimlenir ve toprağın üstüne çıkar. Bu süre zarfında toprak yüzeyinde kaymak tabakası oluşmaması ve yabani otların büyümemesi için özen gösterilmelidir.
Semizotunun Bakım işlemleri
Büyüme mevsimi boyunca sulama yapın, şerbet püskürtün ve zararlıları ve hastalıkları zamanında kontrol edin. Yanmış kompostu tercih eden semizotu yetiştirmek için 2-4 ton kompost, 10-15 kg/da N, 4-10 kg/da P2O5 ve 10-12 kg/da K2O uygulanması tavsiye edilir. Biçme işleminden sonra yukarıdaki gübrelerden 2-3 kg/ha uygulanması da tavsiye edilir. Sulama gerektiği gibi uygulanmalıdır. Yabancı ot temizliği genellikle elle yapılır. İlkbaharda bir veya iki kez yabancı ot temizliği yeterlidir. Hiçbir hastalık veya zararlı semizotuna önemli zarar vermez. Ancak yaprak emen zararlılara dikkat edilmeli ve gerektiğinde mücadele yapılmalıdır. Uygun yetiştirme koşullarında, hasat ekimden 60-70 gün sonra başlayabilir.
Semizotunun Olgunlaşma, Hasat ve Depolama İşlemleri
Hasat, kök sökümü veya hasat yoluyla gerçekleştirilir. Ülkemizde kökler genellikle sökülerek hasat edilir, yıkanır ve demetler halinde satılır. Bazı Avrupa ülkelerinde ise roka, maydanoz ve dereotunda olduğu gibi toprak yüzeyinden hasat edilerek demet halinde satılmaktadır. Demetler genellikle 0,5-1 kg büyüklüğündedir ve nemli bez torbalarda pazarlanır. Salkımların solmamasına özen gösterilmelidir. Salkımlar 2-3°C’de 7-10 gün süreyle depolanabilir.
Verim.
Uygun yetiştirme koşullarında 3000-5000 kg/ha verim alınabilir.
Semizotunun Tohum üretimi
Tohum üretimi, sebze olarak kullanılan semizotu üretimi şeklinde gerçekleşir. Fideler hasat edilmeden bırakılır. Bu, sapların ve yan dalların gelişmesine izin verir. Tohum üretiminde, birim alana düşen bitki sayısının pazar üretimine göre daha düşük olmasına dikkat edilmelidir. Yetiştiriciler ayrı özel tohum parselleri oluşturmazlar, ancak pazar için üretimde, seyreltme şeklinde hasattan sonra kalan bitkiler tohum için ayrılır. Atmaca seyrek büyür, bol miktarda yan dal oluşturur ve Mayıs’tan Haziran’a kadar bol miktarda çiçek açar. Tozlaşma ve döllenmeden sonra, çiçekler çok sayıda tohum içeren kapsül şeklinde meyveler oluşturur; Temmuz’dan Ağustos’a kadar, başlangıçta yeşil ve soluk sarı olan meyveler kahverengiye olgunlaşır. Hasat bu zamanda yapılmalıdır. Hasat gecikirse kapsülün tepesi açılır ve tohumlar dökülür. Kapsüller saplarıyla birlikte bu zamanda hasat edilir ve gölgede ve örtü altında kurutulursa, kapsüller açılacak ve tohumlar dökülecektir. Kurutma süresi boyunca açılmayan kapsüller, tüm tohumları silkelemek için hafifçe vurularak açılır. Bitki kalıntısından ayrılan tohumlar yıkanır ve paketlenir. Tohum verimi ortalama 10-15 kg/da’dır.
